نگرانی واشنگتن از توسعه روابط ایران و مالزی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ ۲۰ دسامبر ۲۰۲۳ میلادی دولت مالزی پهلوگیری کشتی‌های باری با پرچم اسرائیل را در بنادر خود ممنوع کرد. این تصمیم به ویژه شرکت کشتیرانی بین‌المللی ZIM  را هدف قرار می‌دهد.

البته این ممنوعیت بیشتر جنبه نمادین دارد و به افزایش هزینه‌های اقتصادی اسرائیل منجر نمی‌شود، زیرا پیش‌تر شرکت ZIM حضور کمرنگی در مالزی داشت و تنها چهار کشتی این شرکت در سال ۲۰۲۳ میلادی در بنادر آن پهلو گرفته بودند. این اقدام در راستای واکنش مالزی به جنگ حماس و اسرائیل و سیاست 20 ساله ضد اسرائیلی و طرفداری از ایران است.

در سال ۲۰۱۱ میلادی سازمان فرهنگی فلسطین مالزی (PCOM) تأسیس شد که آشکارا به دنبال افزایش آگاهی داخلی درباره آرمان فلسطین بود

نقش مالزی در مناقشه اسرائیل و فلسطین

واکنش کوالالامپور به اسرائیل تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل بین‌المللی و داخلی است. در خارج، دولت از حقوق فلسطینیان در چارچوب دفاع از ارزش‌های اسلامی دفاع و در داخل، از اظهارات ضد اسرائیلی و طرفداری فلسطین برای تقویت مشروعیت خود میان اکثریت مسلمان مالزی استفاده می‌کند.

این مواضع در رویکرد دهه‌های اخیر مالزی بازتاب می‌یابد. کوالالامپور نخستین دفتر آسیایی حزب فلسطینی فتح را در سال ۱۹۶۹ میلادی افتتاح کرد، در مقابل، همچنان روابط رسمی با اسرائیل را حتی در اوج قرارداد اسلو در دهه ۱۹۹۰ میلادی برقرار نکرد. 

در سال ۲۰۱۱ میلادی سازمان فرهنگی فلسطین مالزی (PCOM) تأسیس شد که آشکارا به دنبال افزایش آگاهی داخلی درباره آرمان فلسطین بود، اما به عنوان سفارت حماس عمل کرد و میزبان جلسات متعدد میان رهبران این گروه و سیاستمداران مالزیایی بود.

در سال ۲۰۱۴ میلادی تحقیقات شین بت، سازمان اطلاعات اسرائیل نشان داد شبه نظامیان حماس در مالزی آموزش پاراگلایدر دیده‌ بودند که البته کوالالامپور آن را رد کرد. همچنین در سال ۲۰۱۸ میلادی فادی البطش، یکی از اعضای ارشد حماس و مهندس پهپاد به‌وسیله دو مرد مسلح در نزدیکی پایتخت مالزی ترور شد. 

گرچه خانواده وی و اسماعیل هنیه مرگ وی را به موساد نسبت دادند، اما مقام‌های اسرائیل هرگونه دخالت در این ماجرا را رد کردند. 

در عین حال، حزب اسلامگرای مالزی (PAS) به جناح منتخب بیشتر مسلمانان تبدیل شد و بیش از هر حزب دیگری در انتخابات فدرال ۲۰۲۰ میلادی کرسی‌های پارلمانی به دست آورده بود. ظهور حزب اسلامگرای مالزی محرک کلیدی در پذیرش دیدگاه‌های طرفدار فلسطین به‌وسیله انور ابراهیم، ​​نخست‌وزیر بود که برای حفظ حمایت داخلی از وی ضروری است.

این وضعیت در مدت بحران غزه تشدید شد. تنها یک روز پس از حمله حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر 2023 میلادی، وزارت امور خارجه مالزی بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن از  اسرائیل به عنوان رژیم آپارتاید یاد کرد که فلسطینیان را در اشغال، محاصره و رنج طولانی‌مدت قرار می‌دهد.

یک ماه بعد، انور متعهد به ایستادگی در برابر فشارهای آمریکا مبنی بر قطع روابط کوالالامپور با حماس شد و در این راستا مخالفت خود را با قانون پیشگیری تأمین مالی بین‌المللی حماس ابراز کرد.

وزارت امور خارجه مالزی بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن از اسرائیل به عنوان رژیم آپارتاید یاد کرد که فلسطینیان را در اشغال، محاصره و رنج طولانی‌مدت قرار می‌دهد

نخست‌وزیر مالزی همچنین از رسانه‌های داخلی درخواست کرد از نامیدن اعضای حماس به‌عنوان ستیره‌جو اجتناب کنند و این سازمان را به کنگره ملی آفریقا، جنبش ضد آپارتاید تشبیه کرد.

در این راستا، دولت انور حمایت خود را از پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین المللی دادگستری ابراز و آن را گامی به موقع و ملموس در راستای پاسخگویی حقوقی به جنایت‌های اسرائیل در غزه و سرزمین‌های اشغالی فلسطین خوانده است.

البته رویدادهای اخیر احتمالاً بر تنش میان مالزی و اسرائیل تأثیر بگذارد. مقام‌های مالزی ۲۷ مارس شالوم آویتان، شهروند اسرائیلی را به اتهام قاچاق غیرقانونی اسلحه و مهمات دستگیر کردند. گزارش‌های اولیه حاکی است فرد بازداشت‌شده جاسوس بود، اما پلیس مالزی اعلام کرد، وی از اعضای گروهی جنایی است.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود، آیا برخورد دولت با این پرونده در بحبوحه بحران غزه به نارضایتی دوجانبه دیگر تبدیل خواهد شد؟ هرچند سکوت رژیم صهیونیستی این سناریو را دور از ذهن می‌کند.

فاکتور ایران

در کنار عوامل داخلی، مواضع ضد صهیونیستی مالزی با توجه به روابط نزدیک آن با ایران زیاد شگفت‌انگیز نیست. روابط اقتصادی دو کشور در سال‌های اخیر گسترش یافته و در حال حاضر، ایران  سومین شریک تجاری بزرگ مالزی در غرب آسیا پس از امارات و عربستان است.

مهم‌تر از آن، شهروندان ایران می‌توانند بدون ویزا به مالزی سفر کنند؛ به‌طوری‌که این موضوع حدود ۲۰۰ هزار ایرانی ازجمله صاحبان مشاغل، گردشگران و دانشجویان در دانشگاه‌های انگلیسی زبان را به اقامت در این کشور ترغیب کرده است.

مالزی محیط مناسب برای فروش نفت ایران به‌شمار می‌رود و تهران را قادر می‌سازد تحریم‌های آمریکای را دور بزند. طبق گزارش‌ها، این کشور به عنوان نقطه انتقال نفت ایران به مقصد چین عمل می‌کند. پکن نوامبر ۲۰۲۳ میلادی تقریباً روزانه ۱.۲ میلیون بشکه نفت از کوالالامپور وارد کرد که دو برابر نفت تولیدی (حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز) مالزی است. همچنین صادرات ماهانه نفت ایران (91 درصد آن به چین می‌رود) به بالاترین سطح تخمینی در پنج سال گذشته رسید.

رویکردهای متضاد در آسیای جنوب شرقی

همسایگان مالزی مانند کامبوج، سنگاپور و تایلند که همگی روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی دارند، حملات حماس را محکوم کردند و فیلیپین از ادعای رژیم صهیونیستی برای دفاع از خود حمایت کرد.

هرچند دولت اندونزی به طور مداوم رفتار رژیم صهیونیستی در زمان جنگ را محکوم کرده است، اما قبل از هفتم اکتبر مذاکراتی با تل‌آویو درباره امکان رسمی کردن روابط دوجانبه انجام داده است.

۱۱ آوریل مقامی صهیونیست اعلام کرد، جاکارتا در حال برنامه‌ریزی برای عادی‌سازی روابط در ازای ورود به سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) است، هرچند وزارت امور خارجه اندونزی چنین ادعاهایی را رد کرد.

نتیجه‌گیری

آمریکا بارها به دنبال محدود کردن روابط رو به توسعه کوالالامپور با ایران به‌وسیله تحریم نهادهای مختلف مالزی بوده است. فوریه ۲۰۲۳ میلادی وزارت خزانه‌داری سه شرکت در مالزی و سنگاپور را به تسهیل فروش و ارسال میلیون‌ها دلار نفت و مواد پتروشیمی به شرکتی ایرانی متهم کرد.

دسامبر ۲۰۲۳ میلادی چهار شرکت دیگر مالزی و شرکتی در اندونزی به دلیل مشارکت در تسهیل برنامه نظامی ایران تحریم شدند. دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در واکنش به اقدامات ضد صهیونیستی و طرفداری حماس از سوی کوالالامپور، اخطارهای دیپلماتیک به وزارت امور خارجه ارسال و سفیر مالزی در واشنگتن را احضار کرد.

در واقع، مقام‌های آمریکا بیشتر اقدامات تنبیهی خود را بر روی بخش‌های متمرکز کرده‌اند که تصمیمات مالزی به‌طور مستقیم اهداف واشنگتن را مانند تسهیل فروش نفت ایران و ایجاد محیطی مساعد برای دور زدن تحریم‌ها تهدید می‌کند.